Itech inin tonalmeh 18 iwan 19 itech metztli mayo, omochi itech kaltlamachtiloyan Universidad Veracruzana Intercultural tlen powi Wehweyi Tepemeh nikan Tequila, se weyi ilwitl pampa omonamihkeh tlatlamantli masewaltlapohkeh, tleh sekimeh owalahkeh tlen inchan ompa Totonacapan, iwan tlen inchan Selvas, noso tlen tlamachtihkeh, momachtihkeh, ixtlamatkeh, teyakankeh iwan oksekimeh masewalsiwameh iwan masewaltlakameh,tlen nikan towan powi itech altepemeh.
Inin se tekitl tlen ompochi ipampa totlahtol sekineki ma mochikawali iwan noso oksemi ma tikpowakan pampa ma kipia se tlakaitalistli. Kanin amo ma tipinawakan ihkuak tiktlapowaskeh. Ikan inin olocholistli, oksemi tiknekih ma mokuepa yolchikawalistli impan totlahtol, iwan oksemi ma moyoliti ipatilis totlahtol. Kanin timoixmatiskeh miaken nawatlahtohkeh, timonamikiskeh iwan tihmokakistilisken tlen miak ipatin inin to masewaltlahtol. Ihkon, tipewaskeh tiksepanittaskeh totlahtol, kemeh san sekan kualli, se nelwayotl tlen toaxka nochtin tlen tinawatlahtohkeh.
Pampa otipehke, achto otikinxochokoskatihke nochin tlen momachtihkeh iwan tlamachtihkeh tlen owalahkeh otechkakikoh iwan towan otekipanoko, noso yehwan tlen momachtihtoken itech okseki UVI owalahkeh. Nikan itech inin kaltlamachtiloyan ihkon tikinmonana iwan tikinnamiki nochtin tleh techitakiwi iwan tikmachilian kiwalikah se kualli intlayehyekolli pampa san sekan tikchihtiaskeh se kualli tlatekipanolli.
Ikuahkon satepan otikinkahkeh tlen tlayekankeh kichikawilihtokeh totlahtolli, kemeh tlamachti Hernández Osorio tlen kiyekana Academia Veracruzana de las Lenguas Indígenas itech inin chanchiwekan, nonihkeh satepan Bernal Lorenzo tlen kiyekana Orientación Lenguas ompa UVI Totonakapan, kanin sansekan otechtlapowihkeh kenin kichikawilihtokeh masewaltlahtolmeh ikan intlatekipanolli.
San niman tlayekanki tlen tekiti nikan UVI Wehweyi Tepemeh tlamachti Mata Morales otlahto pampa melahka ma pewa inin ilwitl impan mahtlaktli kawitl kualkampa, noso ipan inin kawitl nonihke owitza se ichpochtli tlen powi itech Tele-bachillerato Xonotla, Soledad Atzompa okiwalikak se tlapowalistli tlen kilia tlahtolixnamikilistli impan tlahyowilistli tlen kipanowa se momachti ihkuak moskalti nikan itech totlallan.
Ihkon satepan okitekitikeh se amochteixpantilistli, kanin tlamachti Nava Vite okiteititi iamochtli tlen motokayotia “Toapah wahki. La tierra ya no se moja” iwan oksekimeh tlen okiyekanki iwan okitzintokaki inin tlahkuilolli. Ihkuak otlanki, opanotiahke ietch olocholli tekipanolistli. Se omotlapowihkeh impan “Tlahtolchiwalistli pampa ixtlamachtilistli ihtik kaltlamachtiloyan” okse omotokayoti “Masewalli, masewalneskayotl iwan inchikawalis masewalaltemeh.
Mostlatian oksemi ompehke ika se tlapowalistli tlen okitemakak weyi tlamachti Hasler Hangert, tlen otlapo impan “ken tekipanowah maselwalmeh itech tlaiskaltilistli ipam totlalan”, miaken omotlahtolahsikeh iwan oksekimeh otlatlankeh ipam totlahtol ihkuak omopatlatiwala. Niman opanotiahken oksemi itech olocholtekipanolken iyalatihkan otekipahkah.
Itlamiah inin olocholmeh, okiteixpantihkeh tlen omotlapowihkeh sesekan pampa ken kualtis semopalewis ma ixpankisa tlahtolli iwan ma kitlasohtlakan, kanin nonihkeh tlen tlanawatihtok itech AVELI okihto tlapalewis ma mochiwa se kualli tekitl. Ikuakoni oksemi tlamachi Mata Morales ikitzak inin tlatekipanolli ipan makuilli kawitl teotlak.
Malaquías Sánchez Rosales
Gestor de Vinculación
UVI Sede Grandes Montañas, junio 2017, Tequila, Ver.